3 bin 150 metre rakımlı DAG projesinin tercihi COREX ve BoardeX…
Nihat Çelik | 2.01.2020
Atatürk Üniversitesi Astrofizik Uygulama Merkezi (ATASAM) için Erzurum'da yıl boyunca sıcaklığın -450C ve +250C arasında değiştiği 3 bin 150 metrelik rakımda inşa edilen 'Doğu Anadolu Gözlemevi', inşası açısından özgün bir yapı özelliği gösteriyor. Projenin müellif mimarı Y.Mimar Ali Erkan Şahmalı, zor iklim koşullarına dayanıklı, sulu imalatlardan uzak, montaja dayalı malzeme tercihlerini, enerji etkin bir proje tasarımı için zorunlu olarak nitelendirirken, Dalsan'ın COREX ve BoardeX ürünlerinin de proje için önemli seçenekler olduğunun altını çiziyor.
Proje Künyesi
Proje Adı: Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG)
Proje Yeri: Erzurum, Konaklı Mevkii (3,150 mt rakımda)
Yatırımcı: Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi - ATASAM
Yüklenici Firma: DAB Mimarlık Mühendislik İnşaat Ltd.Şti.
Mimari Proje: Ali Erkan Şahmalı (Günarda A.Ş.)
Proje Müdürü: Mimari, Elektrik, Makine Seyit Mertoğlu (DAB Mimarlık)
Şantiye Şefi: Ali Ersoy (DAB Mimarlık)
Proje Tipi: Teknolojik yapı - Gözlemevi
Arsa Alanı: Kamusal tahsis alanı
Proje Başlangıç Tarihi: 2015
Proje Bitiş tarihi: Tahmini 2020 sonu
Kullanılan Dalsan Ürünleri: COREX, BoardeX ve sarf malzemeleri
Atatürk Üniversitesi'nin Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) tarafından Erzurum'da inşasına başlanan Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG), Kalkınma Bakanlığı destekli Türkiye’nin şu anda yürütülen en büyük bilimsel projesi niteliğinde. Mimari tasarımı 2015 yılında gerçekleştirilen ve uygulaması halen devam eden projenin 2021 yılında bitirilmesi planlanıyor. Dalsan ürün ve sistemlerinin de yer bulduğu projede mimari tasarım ve mesleki kontrolörlüğü Günarda A.Ş., mühendislik tasarımları ise Promer Müşavirlik, Mühendislik A.Ş. üstleniyor. Kubbesi İtalyan EİE firması, teleskobu Belçikalı AMOS firması tarafından yapılacak projenin yapım yükleniciliği ise etaplar halinde; yol ve ana hafriyat işleri Solakoğlu firması, betonarme ve çelik karkas işleri Erbora A.Ş., tüm mimari, elektrik ve mekanik işleri DAB Mimarlık tarafından sürdürülüyor.
Konuyla ilgili röportajımızı, ATASAM'ın yönlendirmeleri doğrultusunda projenin müellif mimarı Y.Mimar Ali Erkan Şahmalı ile gerçekleştirdik. Ancak öncesinde de Doğu Anadolu Gözlemevi projesinin yüklenici firması olan DAB Mimarlık'ın yöneticisi inşaat yüksek mühendisi Seyit Mertoğlu, projeye ilişkin görüşlerini kısa bir şekilde özetliyor. Mertoğlu, DAB Mimarlık'ın projeye yönelik her türlü mimari, elektrik ve mekanik işlerine odaklandığının altını çiziyor ve Dalsan'ın kuru duvar sistemlerinin bu proje için önemli çözümler getirdiğine vurgu yapıyor: "Yüklenici firma olarak Dalsan ve ürünlerini uzun bir süredir farklı projelerde de kullanıyoruz. Dolayısıyla bu projede de sunacağı performansı biliyorduk. Daha önceden de sık kullandığımız ürünler olduğu için ayrıca bir destek ihtiyacımız olmadı. Ancak Dalsan'ın bölge yetkilileri düzenli olarak projenin başında oldu. Firma temsilcileriniz şantiye ziyaretleri ile hem uygulamaları takip ettiler hem de sıcak ilişki içerisinde oldular."
Doğu Anadolu Gözlemevi'nin mimari tasarımını meslekte 40 yılı devirmiş usta bir mimar üstleniyor. Projenin müellifi olan Y.Mimar Ali Erkan Şahmalı, 1994 yılında TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi projesi ile başlayan teknolojik yapılar serüveninde Antalya’da 150, 100, 60 cm ayna çaplı gözlemevleri ile özel amaçlı bir gözlemevi yaparak bu alanda Türkiye’deki bilimsel amaçlı gözlemevleri konusunda uzmanlaşmış bir isim. Y.Mimar Ali Erkan Şahmalı, 1979 yılında ODTÜ Mimarlık Fakültesi'nde lisans, 1981 yılında ise yine aynı üniversitede yüksek lisans eğitimi almış. Yüksek lisans tezinde, yapılarda kullanılan farklı malzemelerin ısı transferinin mekanlardaki dinamik davranışını izleyen bir bilgisayar modelini geliştirmiş. Şahmalı, 1988 yılına kadar ODTÜ’de tam zamanlı, 2010 yılına kadar da yarı zamanlı öğretim görevlisi olarak çalışmış.
Eğitimi sonrasında 1983 yılında bu yana bir grup akademisyenle birlikte kurduğu Günarda Enerji ve Yapı, Araştırma Danışma A.Ş.’de yapı endüstrisinde enerji etkin bina tasarımı ile proje yönetimi ve denetimi konularında danışmanlık hizmetleri veren Şahmalı, 1988 tarihinden bu yana yönetim kurulu üyesi ve Genel Müdürü olarak görev yaptığı şirkette, özellikle enerji etkin mimari tasarımlar yapılmasına özen gösteriyor.
Doğu Anadolu Gözlemevi projesinin mimarlık ve mühendislik projelerinin yapımı ve mesleki kontrollüğü sorumluluğunu üstlenen Şahmalı, gözlemevleri projelerinde 25 yıllık bir deneyime sahip. "Bu uzmanlaşma bana 2015 yılında da Türkiye’nin 4 metre ayna çaplı en büyük kızılötesi gözlem yapacak teleskobunun bulunacağı gözlemevinin tasarımını ve mesleki kontrollüğünü yapma şansını sağladı" diyen Şahmalı ile Doğu Anadolu Gözlemevi projesini ve Dalsan ürünlerinin projede üstlendiği rolü konuştuk.
Doğu Anadolu Gözlemevi projesini anlatır mısınız?
Doğu Anadolu Gözlemevi, Erzurum Konaklı mevkiinde, 3 bin 150 metre yüksekliğindeki zirvededir ve dünyanın bu yüksekliğe sahip sayılı gözlemevleri arasındadır. Bu coğrafi konum astrofizik alanında avantaj sağlarken iklimsel veriler de yapıya bir dezavantaj getirmektedir. Bölgede kışın sıcaklık -450C kadar düşerken yazın +250C sıcaklıklara erişilmektedir. Zaman zaman da olsa anlık 240 km/saatlik rüzgar hızı, yüksek UV gibi zor koşullar vardır.
Proje son derece zor koşullarda çalışacak bir binadır. Ulaşımı, kent merkezinden çok uzak olmasa da çok zordur. Zaman zaman metrelerce kar yüksekliğine ulaşılan, kış süresince ulaşım koşullarının çok zor olduğu bir coğrafyadan bahsetmekteyiz. Bu nedenle hem inşaatı sırasında hem de operasyon süresince bu koşullar ciddi zorluklar yaratmaktadır. İnşaat sırasında kış sezonu çok uzun sürdüğünden kasım-haziran ayları arasında inşaatı yapabilmek imkansızlaşmaktadır. Kısa süren faydalı zaman aralığında yapının olabildiğince hızlı ve koordineli yapılması planlanmıştır.
2015 yılında mimarlık ve mühendislik projeleri yapılmış, aynı zamanda yaklaşık 100,000 m3 bazalt kaya kazısı ile ulaşım yolu açılmıştır. 2016 yılında temel kazıları ve betonarme temel işleri, 2017-2018 yıllarında betonarme ve çelik karkas işleri tamamlanmıştır. 2019 yılında bitirme işleri başlamış olup 2020 yılında bu imalatlarda tamamlanacaktır.
Projeyi diğer projelerden farklı kılan özellikler neler?
Türkiye’deki diğer gözlemevlerinde de olduğu gibi gözlemini olumsuz etkileyeceği için bu yapılarda emisyon yayan bir ısıtma sistemi baca gazı ve ısınmadan kaynaklanan ısı kayıpları kesinlikle istenmemektedir.
Yapı iki bölümlüdür. Teleskobun bulunduğu yapı ve buna destek hizmetlerin verildiği servis binası. Her iki yapı da birbiriyle bağlantılıdır. Bu planlamayla da benzer teleskop yapılarından farklılık göstermektedir.
Bu projede uyguladığınız yenilikler var mı? Varsa bunlardan biraz söz eder misiniz?
Bu zor coğrafi ve iklim koşullarına uygun bir tasarım gerçekleştirilmesi gerekirdi. Bu nedenle olabildiğince sulu imalatlardan uzak, montaja dayalı ve bu koşullara dayanıklı malzemelerin seçilmesi gerekiyordu. Bu amaçla teleskobun ve kubbenin oturacağı ana yapılar, gereklilikten ötürü betonarme yapılmış ama diğer tüm imalatlarda montaja dayalı malzemeler seçilmiştir. Yapı son derece iyi yalıtım özelliklerine sahiptir ve yapı içerisindeki sıcak hava, dışarıya çıkamayacak şekilde tasarlanmıştır. Baca gazı istenmediğinden servis binasındaki iç mekanlarının zor iklimsel koşullardan olumsuz etkilenmemesi için pasif güneş enerjisinden yararlanılarak ısıtılmaktadır. Çatısında ihtiyaç duyacağı elektriğin büyük kısmını karşılayabilecek PV güneş panelleri bulunmaktadır. Ayrıca atık suyun geri dönüştürülerek kullanım suyuna dönüştürüldüğü enerji etkin bir yapı tasarlanmıştır.
Projenin hangi alanlarında alçı ve alçı levha ürünlerini tercih ettiniz?
Yapının daha ilk tasarım aşamasında montaja dayalı, kolay işlenebilir ve gerektiğinde değiştirilebilir olması amacı güdüldüğünden iç bölme duvarlarında ve dış duvarlarda alçı levha kullanımı kararı verilmiştir. Dış cephede ciddi bir ısı yalıtımına sahip çift cidarlı çift katlı panellerin kullanıldığı duvar çözümleri yapıldığı halde ikinci bir bağımsız cidarla da yapının dış etkilerden daha da fazla korunması amaçlanan yalıtımlı sandwich paneller kullanılmıştır. Dış duvar ve çatıda toplam yalıtım kalınlığı böylelikle 20 cm’ye ulaşmaktadır.
Projede Dalsan’ın hangi ürünlerinden, ne miktarlarda kullanıldı?
Yapının tamamında iç bölme duvarlarında ve asma tavanlarda Dalsan COREX ürünleri, dış duvarların dış kaplamalarında ise BoardeX ürünleri kullanıldı. Dış çeperdeki sandwich kaplama dışında başkaca bir bölme duvar malzemesi kullanılmadı. Buna ıslak mekanlar da dahildir.
Dış cephede BoardeX ve iç mekanda Bordo COREX kullanıldı. Dalsan ürünleri tercihinizde belirleyici olan ne idi?
Tercihimizdeki ana etmen dış cephedeki dış katman malzemesi olarak BoardeX malzemesinin seçilmesi idi. Sistem çözümlemesini yapının her bileşeninde istediğimizden Dalsan’ın sistem çözümlemelerini paket olarak tercih ettik. Öngördüğümüz koşullara olabildiğince uyan bir malzeme olduğuna kanaat getirdik. Şimdi sıra bu coğrafi ve iklimsel koşullardaki performansını izlemekte. Diğer tüm malzemelerde olduğu gibi işletme sürecinde bu malzemenin de performansını inceleyeceğiz. Çünkü, bildiğim kadarıyla, bu koşullarda başka bir örnekte benzer sistem çözümlemeleri bulunmamaktadır.
Alçı ve alçı levha kullanımının yapı için sağladığı yangın, akustik, mekanik veya başka birçok avantajı var. Sizlerin tercihinde bu tür performansların etkisi var mı?
Evet. Yapının tüm mekanları ısı, yangın, su ve nem gibi koşullara olan mukavemeti kararımızda etkili olmuştur. Tüm yapı çift cidarlı ve 12.5 mm çift katmanlı yapılarak bu mukavemet değerleri, proje değerleri ile örtüşmüştür.
Alçı ürünlerinin bu proje için sağladığı avantajlar konusunda neler söylersiniz?
Bu proje kapsamındaki en büyük avantaj, malzemenin montaja dayalı olması ve değiştirilebilir, kolay işlenebilir olmasıdır.
Alçı levha ürünleri uygulama ve işçilik avantajları konusunda, projenize nasıl bir katkı
sağladı/sağlıyor? Getirdiği çözümlerden ve sonuçlarından memnun musunuz? Bu konuda neler söylemek istersiniz?
En önemlisi, bitirme işleri yüklenicisinin, taleplerimiz doğrultusundaki değişiklikleri hemen ve hızlıca yapabilme şansına sahip olmuş olmasıdır. Bina tamamen kapanana kadar seçilen malzemeler dış koşullara maruz kaldı. Buna rağmen malzeme beklediğimizden daha iyi bir performans göstermiş oldu. Yüklenici firmanın da tercihlerimize duyarlı olması ve seçenek sunmaması bu anlamda bizi memnun etmiştir.
Uygulama sırasında Dalsan’ın ekibinden teknik destek aldınız mı?
Projenin uygulaması, yüklenici firma olan DAB Mimarlık sorumluluğunda yürütüldü. Yüklenici firma adına buna yanıt veremem. Biz teknik şartnamelerle beklentilerimizi belirtmiştik ve zamana karşı yarışta bu destek pek olası olamayabilirdi. Genel olarak uygulayıcıların beklentilerine üretici firmaların çok daha hızlı tepki vermesini bekliyoruz. Örneğin çatı kaplaması için de bu koşullara uyumlu ve farklı bir malzeme seçilmiştir. DAB Mimarlık, üretici firma temsilcisi tarafından uygulama yaptırmış, 20 yıllık garanti istediğimizden, üretici süpervizörleri kontrolünde imalatlar tamamlanmıştır. DAB Mimarlık’ın bu koordineli ve uyumlu çalışması ile hem işveren olarak biz istediğimizi elde etmiş hem de yüklenici, bu malzemenin uygulayıcısı olmuştur.
